پَنیرَک از گیاهان خزنده و پایا با بلندای ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر(در برخی شهرهای ایران مثل دزفول 50سانتی متر) و ساقه‌های ستبر، شاخه‌شاخه و کرک‌دار و منشعب و رنگ گل‌ها آبی و صورتی و میوه مسطح است. این سرده در ایران ۱۰ گونه گیاه علفی یک‌ساله یا چندساله دارد. این گیاه در درمان سرماخوردگی مؤثر است و در اغلب نقاط ایران به ویژه در دشت‌های شهرستان اقلید و شهرستان شوشتر می‌روید.
پنیرک با نام علمی Malva sylvestris در عربی خبازی نامیده میشود. گیاهی است علفی، به ارتفاع تا ۶۰ سانتیمتر و پایا. به صورت خودرو، در بسیاری از نقاط می‌روید و برای استفاده نیز کشت می‌گردد.
قسمت مورد استفادهٔ پنیرک برگ و گل می‌باشند. البته در اکثر نواحی، گل پنیرک مورد استفاده قرا می‌گردد. این گیاه در ایران رویش ندارد و گونهٔ نزدیک به آن به نام M.neglecta مورد استفاده قرار می‌گیرد. گونهٔ موجود در ایران، به بلندی گونهٔ اول نیست و به حالت تقریباً خوابیده‌است و حداکثر تا ۴۰ سانتیمتر مرتفع میشود. برگ‌ها دارای حالت دایره‌ای و دندانه دار و گل‌ها، بنفش رنگ و کوچک هستند.
قسمت مورد استفادهٔ پنیرک در ایران، گل‌های بنفش رنگ خشک شدهٔ آن می‌باشد. محل رویش گیاه در ایران نواحی البرز، اطراف تهران، شمال ایران، آذربایجان، آستارا، اصفهان، نواحی مرکزی ایران، خراسان، دامغان، سمنان، جنوب ایران، کرمان، بلوچستان و سایر نقاط می‌باشند.
گیاه پنیرک موجود در ایران(Malva neglecta)، از نظر خواص دارویی مشابه با پنیرک موجود در نقاط دیگر دنیا است. این دو گونه گیاه از یک جنسی هستند که شرح آن داده شده‌است.
خواص گل و برگ پنیرک، نزدیک به هم است؛ ولی اثرات گل به دلیل داشتن آنتوسیانین و لکوآنتوسیانین‌ها، کامل ترمی باشد.
برای استفاده از خواص کامل پنیرک، می‌توان مخلوطی از گل و برگ آن را مورد استفاده قرار داد.
چون اثرات پنیرک با گل ختمی هم جهت است، می‌توان از مخلوط گل پنیرک و گل ختمی جهت تهیهٔ موسیلاژ مربوطه، به ویژه در سرماخوردگی، تسکین سرفه به عنوان خلط‌آور و رفع گرفتگی صدا استفاده کرد.
برای جمع‌آوری گل‌ها، بهتر است در زمان باز شدن گل‌ها که اکثراً در تابستان است، این کار صورت گیرد، جمع‌آوری برگ‌ها در فصل بهار باید صورت گیرد.
در بازار ایران، فقط گل پنیرک به صورت خشک شده (بنفش رنگ) وجود دارد که می‌توان طبق روش ذکر شده، از آن استفاده کرد.
از پنیرک به عنوان گیاهی با اثرهای مختلف یاد شده است به طور مثال منبع غنی از ویتامین های AوBو C بوده و همچنین دارای مواد لعابی،تانن ها ، مواد رزینی،اگزالات کلسیم و اسانس می باشد البته مهم ترین ماده موثره گل آن موسیلاژ می باشد . گل های پنیرک بیش از 10 درصد موسیلاژ دارند. این موسیلاژ در اثر هیدرولیز، تبدیل به گالاکتوز، آرابینوز، گلوکز، رامنوز و اسید گالاکتورونیک می شود. ازپنیرک برای درمان سرفه و به صورت موضعی به عنوان شستشو دهنده دردرمان زخم ها استفاده میشود . دم کرده ی گل ها به خاطر داشتن موسیلاژ، یکی از داروهای خوب ضد سرفه است. هم چنین به عنوان ضد نزله(زکام) و تورم دهان و گلو مصرف می شود. از سویی چون دارای خاصیت قابض ضعیف است، تا حدی به عنوان ضداسهال عمل می کند.
در طب عوام از خوراکی آن، به منظور مشکلات مثانه و به صورت ضماد موضعی در التیام زخم ها استفاده می شود. از رنگ آن(آنتوسیانین های آن)، برای مواد غذایی استفاده می شود. به تاگی مطالعه های زیادی روی خواص ضد میکروبی تیره پنیرکیان انجام شده که فعالیت ضد میکروبی علیه بسیاری از پاتوژن انسانی را اثبات می کند.
منبع : پژوهشکده گیاهان دارویی
مجله کمونه 